Chuyện cũ

1. Cách đây chừng 15 năm, tôi nhận được bản photo bài dự thi được giải nhất cấp trường “Viết về một quyển sách mà em thích” của một học sinh lớp 8, con của một anh bạn trẻ. Bài viết 2 tờ đôi giấy (8 trang vở). Cháu viết về quyển “Những tấm lòng cao cả”(*1) của Edmondo De Amicis, phần đầu nêu nguyên nhân vì sao thích đọc sách, có được quyển này trong dịp nào, tiếp theo là khái quát nội dung sách và qua đó, cháu rút ra được điều gì hay khi đọc nó. Một bài viết thật hay mà chưa chắc gì học sinh cuối cấp ba có thể viết được!.

Muốn viết một bài về trường hợp này, phải tìm đọc lại sách để xem cháu trích dẫn thế nào nhưng ngày ấy tôi làm việc xa nhà, hàng tuần thứ 6 mới về, internet hãy còn xa lạ, tôi phải hỏi mượn các đồng nghiệp ở tổ Văn trường PTTH bán công mà tôi có dạy một số tiết gần nơi tôi ở. Tổ Văn có 8 người, tôi hỏi một cô bạn lớn tuổi nhất tuổi hơn 50, không có, các giáo viên còn lại (đều sinh từ 1970-80) tiếc thay cũng có câu trả lời tương tự, có người chỉ nghe nói khi học đại học, có người chưa nghe nói đến tên sách bao giờ. Thất vọng biết chừng nào khi ở nhà mình có cả hai bản dịch: “Tâm hồn cao thượng” và “Những tấm lòng cao cả” mà ở đây cần một quyển cũng không có!.  Tôi vẫn chủ quan khi cho rằng học văn, dạy văn nếu chưa đọc được “Quốc văn giáo khoa thư” và “Luân lý giáo khoa thư” sẽ là đáng tiếc nhưng còn có thể thông cảm còn  “Tâm hồn cao thượng” mà không biết thì… khó mà chấp nhận!. Sẽ nuôi dưỡng tâm hồn bạn để rồi bạn nuôi dưỡng tâm hồn học trò bằng chất liệu gì nếu thiếu nó? Hay cũng chỉ là “Voi đánh Mỹ”, “Ong đánh Mỹ”? Và lại dạy cho học trò rằng : “Dân ta vốn anh dũng và căm thù đế quốc Mỹ sâu sắc nhưng voi và ong cũng căm thù và biết đánh Mỹ thì rất đáng tự hào!”

2.  Hồi còn đi dạy vào những năm sau 1975 thỉnh thoảng có một vài đồng nghiệp trẻ dạy các môn khoa học xã hội hay hỏi tôi một số từ lạ, khi là nhân danh,  lúc là địa danh khi đọc qua họ bảo nghe cứ như tiếng Tàu!.  Rất nhiều. Tôi hỏi: “ Bạn thấy những từ này ở đâu?”, họ trả lời là “Đọc trong các sách cũ” (sách xuất bản ở miền Nam trước 75). Tôi nghĩ thầm và thấy buồn cười: Vậy là chàng/nàng này tìm đọc các loại văn hóa phẩm phản động, đồi trụy, lạc hậu ,lai căng ,mất gốc… rồi! nhưng cũng thấy vui vì họ chịu khó tìm hiểu (chắc là để xem nó phản động, đồi trụy đến mức nào? Hihi). Những giáo viên này hầu hết đến từ các tỉnh phía Bắc  và nếu là dân miền Nam thì một số đã biết, số khác ra trường từ đầu thập niên 1980 cũng biết chút ít vì được học phổ thông từ trước giải phóng. Và tôi dài dòng giải thích vì sao có những từ này. Đó là cách mà chúng tôi gọi là đọc theo âm Hán- Việt và nó như một quy ước hơn là có các nguyên tắc để đọc và viết ra. Tuy vậy,  chỉ những ai chuyên môn thì mới biết được nhiều những tên riêng trong môn họ dạy hoặc nghiên cứu (Văn, Sử, Địa...)  Ví dụ: (Kark) Marx = Mã Khắc Tư, La Fontaine = Lã Phụng Tiên , Montesquieu = Mạnh Đức Tư Cưu…là những tên người; Balkan = Ba Nhĩ Cán, San Francisco =Cựu Kim Sơn, Hollywood = Hoa Lệ Ước,  Rangoon = Ngưỡng Quang… là những tên đất.

3. Tôi vốn ưa mày mò tìm hiểu từ thời sinh viên nên tích lũy trong đầu được khá nhiều loại từ này và sau đó không lâu, tỉ mẩn tìm kiếm, gõ vào máy (thời máy Pentium I, II, dùng Windows 3.11 và MS Word 6.0!) rồi in ra để tặng cho những ai cần. Sau này, vẫn còn nhiều những thắc mắc loại này, nghĩ rằng trên Internet sẽ có nên thử vào tìm. Tôi search trên Google một từ là địa danh đọc theo âm Hán Việt (ví dụ: Á Căn Đình) và tìm thấy ở dòng đầu tiên là: Vietnamese exonyms - Wikipedia, the free encyclopedia en.wikipedia.org/wiki/Vietnamese_exonyms‎. Lại phải tìm trên từ điển Lạc Việt Media, Cambridge Learner’s Dictionary và cả từ điển SỔ TAY ANH VIỆT THÔNG DỤNG (The Little Oxford) đều không có nghĩa tiếng Việt của từ “Exonyms” nhưng lại tìm thấy giải thích như sau:

1. A name given to a group or category of people by a secondary person or persons other than the people it refers to.

Exonyms form a typical (but very useful) example of cultural chauvinism.

2. A place name or a personal name^[1] used by foreigners instead of the native-language version used by its inhabitants, such as Moscow in English for the city called Moskva in Russian, or such as Charles in English for historical people called Karl or Carl in their Germanic languages.

Translations

A name given to a group or category of people or historical persons by a secondary person or persons other than the people it refers to

Thì ra, cái mà tôi gọi là “đọc theo âm Hán- Việt”  là cách gọi tên riêng nước ngoài theo cách của người Việt chịu ảnh hưởng  Hán văn cũng tương đối phổ biến ở dân cư nhiều nước  như trường hợp người Anh viết từ Mocow dẫn ở trên.

Trang “Wikipedia, the encyclopedia” này ghi một danh mục 58 nước ở cột bên phải và cột bên trái ghi tên từng nước theo alphabet, tên đọc theo âm Hán -Việt, thủ đô và một số thành phố lớn cũng thế nhưng vẫn còn thiếu  nhiều, có vẻ như chờ bổ sung  và tiếc là không ghi tên nước hoàn chỉnh trên các văn kiện hành chánh nên bất tiện cho người tham khảo. Tôi đưa vào dưới đây để người đọc tham khảo cái “công trình” cách đây trên chục năm, thời Wikipedia chưa xuất hiện ở Việt Nam (Wikipedia tiếng Việt được thành lập vào tháng 10 năm 2003. *2)  và trong dân gian chưa ai nghe câu “Dân ta phải biết sử ta/ Những gì không biết mình tra Gúc Gồ”.

BẢNG ĐỐI CHIẾU TÊN QUỐC GIA (theo tên thường gọi, chế độ chính trị, tên phiên âm cũ)

STT	Tên nước	Tên hoàn chỉnh	Tên cũ (VN)	Thủ đô	Tên thủ đô (VN)
01	AFGHANISTAN	Islamic State of…	A PHÚ HÃN	Kabul
02	ARGENTINA	Argentine Republic	Á CĂN ĐÌNH	Buenos Aires
03	AUSTRALIA	Commonwealth of…	ÚC ĐẠI LỢI	Canberra
04	AUSTRIA	Republic of…	ÁO QUỐC	Vienna
05	BENGIUM	King of…	BỈ	Brussel
06	BRAZIL	Federative Rep. of…	BA TÂY	Brassilia
07	BULGARIA	Republic of…	BẢO GIA LỢI	Sofia
08	CANADA		GIA NÃ ĐẠI	Ottawa
09	CHILE	Republic of…	CHÍ LỢI	Santiago
10	CHINA	Republic of …	TRUNG HOA	Beijing (Pe kin)	Bắc Kinh
11	CÔTE D’IVOIRE	Rpublic of…	BỜ BIỂN NGÀ	Yamossoukro
12	CZECH  REP.		TIỆP KHẮC	Prague
13	DENMARK	Kingdom of…	ĐAN MẠCH	Copenhagen
14	ÉCUADOR	Republic of…	C.H. XÍCH ĐỚI	Quito
15	FINLAND	Republic of…	PHẦN LAN	Helsinski
16	FRANCE	French Republic	PHÁP	Pari	Ba Lê
17	GERMANY	Federal Rep. of…	ĐỨC	Berlin	Bá Linh
18	GRECCE	Hellenic Rep.	HY LẠP	Athens	Nhã Điễn
19	HUNGARY	Republic of…	HUNG GIA LỢI	Budapest
20	ICELAND	Republic of…	BĂNG ĐẢO	Reykjavik
21	INDIA	Republic of…	ẤN ĐỘ	New Delhi	Tân Đề Li
22	INDONESIA	Republic of…	NAM DƯƠNG QUẦN ĐẢO	Djakarta	Gia các ta
23	IRAQ	Republic of…	BA TƯ	Baghdad
24	IRELAND		ÁI NHĨ LAN	Dublin
25	ISRAEL	Stata of…	DO THÁI	Jerusalem(mới)	Tel Aviv (cũ)
26	ITALIA	Italian Republic	Ý ĐẠI LỢI	Roma	La Mã
27	JAPAN		NHẬT BẢN	Tokio	Đông Kinh
28	KOREA NORTH	Demo. People’s Republic  of…	BẮC HÀN	Pyongyang	Bình Nhưỡng
29	KOREA SOUTH	Republic of…	ĐẠI HÀN	Séoul	Hán Thành
30	LAOS	Lao People’s Demo. Rep. of	LÀO	Vientiane	Vạn Tượng
31	LUXEMBOURG	Grand Duchy of…	LỤC XÂM BẢO	Luxembourg
32	MADAGASCAR	Republic of…	MÃ ĐẢO	Antanararivo	(P: Magalasie)
33	MALAYSIA		MÃ LAI	Kuala Lumpur
34	MEXICO	United Mexican States.	MỄ TÂY CƠ	Mexico City
35	MICRONESIA	Federated States of…	ĐA ĐẢO	Palikia
36	MONGOLIA		MÔNG CỔ	Ulan Bator
37	MOROCCO	Kingdom of…	MA RỐC	Rabat
38	MYANMAR (BURMA)	Union of	MIẾN ĐIỆN	Yangon (Rangoon)
39	THE NETHERLAND	Kingdom of the…	HÀ LAN, HÒA LAN, HẠ XỨ	Amsterdam
40	NEW ZELAND		TÂN TÂY LAN	Wellington
41	NORWAY	Kingdom of…	NA UY	Oslo
42	PAKISTAN	Islamic Rep. of…	HỒI QUỐC	Islamabad
43	THE PHILIPPINES	Republic of…	PHI LUẬT TÂN	Manila	Ma ní
44	POLAND	Republic of…	BA LAN	Warsaw
45	PORTUGAL	Republic of…	BỒ ĐÀO NHA	Lisbon
46	ROMANIA	Republic of…	LỖ MA NÍ	Buchrest
47	SAUDI ARABIA	Kingdom of…	Á RẬP XÊ ÚT	Riyadh
48	SINGAPORE	Republic of…	TÂN GIA BA	Singapore
49	SPAIN (L’Espagne)	Kingdom of…	TÂY BAN NHA (Y PHA NHO)	Madrid
50	SRI LANKA (CEYLAN)	Democratic Socialist Repubic of…	TÍCH LAN	Colombo	Sri Jayewardenepura Kotte
51	SWEDDEN	Kingdom of…	THỤY ĐIỄN	Stockhom
52	SWITZELAND	Swiss Confederation	THỤY SĨ	Bern
53	TAIWAN	Rep. of China	ĐÀI LOAN	Tapei	Đài Bắc (THDQ)
54	THAILAND	Kingdom of…	THÁI LAN XIÊM-XIÊM LA	Bangkok	Vọng Các
55	TURKEY	Republic of…	THỔ NHĨ KỲ	Ankara
56	UNITED KINGDOM	UK. of GB. and Northern Ireland	VƯƠNG QUỐC ANH	London	Luân Đôn
57	HONGKONG		HƯƠNG CẢNG	Victoria (thủ phủ)
58	UNITED STATES OF AMERICA	The USA	HOA KỲ - MỸ	Washington DC	Hoa Thịnh Đốn
59	YOUGOSLAVIA	Federation Rep. of…	NAM TƯ LẠP PHU	Belgrade

Chú thích:
(*1)Tác phẩm này có một số bản dịch tiếng Việt. (wikipedia.org/wiki/Những_tấm_lòng_cao_cả#B.E1.BA.A3n_d.E1.BB.8Bch_ti.E1.BA.BFng_Vi.E1.BB.87t)
Bản dịch đầu tiên với nhan đề Tâm hồn cao thượng do Hà Mai Anh dịch từ bản tiếng Pháp Grands Coeurs của A.Piazzi, bản dịch đoạt "Giải thưởng Văn chương của Hội Alexandre de Rhodes Hà Nội" năm 1948, rất phổ biến trong các thập niên 1950, 1960 và có lúc được trích đoạn dùng trong sách giáo khoa lớp 7 tại miền Nam Việt Nam trước năm 1975, đến nay vẫn còn được tái bản nhiều lần, mới nhất là bởi NXB Thanh niên tái bản lần thứ 7 năm 2008 (bỏ một số tiểu truyện).^[1]. Tại miền Nam Việt Nam, trước năm 1975, bản dịch này đã gây những ấn tượng sâu xa trong thế hệ niên thiếu của thời đó, được xem như một cuốn "luân lý giáo khoa thư" của thế kỷ 20. Nhà khoa học Nguyễn Xuân Vinh đã coi cuốn sách Tâm hồn cao thượng với bản dịch tiếng Việt của nhà giáo Hà Mai Anh là "cuốn sách đã ảnh hưởng nhiều nhất từ trước tới nay" đến ông. Ông Nguyễn Xuân Vinh viết về cuốn sách này :"...Những câu chuyện ở học đường, và trong gia đình, về các thầy giáo, cô giáo và bè bạn của An-Di, những mẩu chuyện vui hay buồn đã xẩy ra trong thành phố cổ xưa này đã được kể lại trong sách bằng một văn phong giản dị và trong sáng, thắm đặm tình người.... đặc biệt là cuốn truyện đầu tiên bằng tiếng Việt tôi được đọc, tả cuộc đời của cậu bé An-Di trong một năm học ở lớp Ba, đã cho tôi nhiều bài học về lòng thương người, phương cách cư xử chung thủy với bè bạn, và hiếu kính với mẹ cha..." ^[2]
Một bản dịch khác là Những tấm lòng cao cả do Hoàng Thiếu Sơn dịch, được Nhà xuất bản Phụ nữ ấn hành lần đầu năm 1977, được tái bản nhiều lần.
(* 2). wikipedia.org/wiki/Trang_Chính.  Wikipedia tiếng Việt được thành lập vào tháng 10 năm 2003. Hiện nay đã có 883.978 bài viết bằng tiếng Việt. Đó là một con số khiêm nhường, chưa thực sự đầy đủ.